Op de ochtend na de Tweede Kamerverkiezingen blikte Stichting Machiavelli traditioneel terug op de campagne. Onder leiding van Fons Lambie (RTL) en Remco Meijer (Volkskrant) werd met campagneleiders Bart van den Brink (CDA), Robert van Asten (D66), Silvio Erkens (VVD), Laura Vissenberg (GL-PvdA) en Michiel Hoogeveen (JA21) in een vol Perscentrum Nieuwspoort teruggeblikt op de hectische campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen. Er werd gesproken over de nek-aan-nek race tussen D66 en PVV, de verkiezingsuitslag van de verschillende politieke partijen, sleutelmomenten tijdens de campagne en campagnestrategieën. Ook trokken de campagneleiders samen waardevolle lessen voor toekomstige campagnes. Hoewel ook PVV en BBB voor dit debat waren uitgenodigd, namen zij niet deel.
Eerste reacties op uitslag: optimisme én teleurstelling
Het debat opende met een eerste reactie op de (voorlopige) uitslag van de verkiezingen. D66 kwam als grote winnaar uit de bus, al werd tijdens het debat bekend dat zij op dat moment weer nipt waren ingehaald door de PVV. Desalniettemin geldt D66 als belangrijkste kandidaat om de aankomende kabinetsformatie te leiden, en wordt partijleider Rob Jetten mogelijk de jongste premier ooit van Nederland. Reden voor optimisme dus, zo beaamde ook campagneleider van Asten: “Onze boodschap van optimisme sloeg aan: het kan dus wel!”. Ook het CDA wint een groot aantal zetels. Campagneleider van den Brink: “we hebben onze comeback gemaakt. Na vorige verkiezingen hebben we op onszelf gereflecteerd en zijn we een nieuwe koers ingeslagen. Dat werpt nu zijn vruchten af.” Daarnaast geldt ook JA21 als een van de winnaars van deze verkiezingen. Campagneleider Hoogeveen: “Het is loon naar werken. Joost Eerdmans heeft laten zien dat je ook als eenpitter veel kunt bereiken”.
VVD verloor een beperkt aantal zetels en behaalde daarmee een historisch slecht resultaat. Desalniettemin werd deze uitslag gevierd als een overwinning, zo beaamt ook campagneleider Erkens: “De uitslag is mooier dan we hadden gedacht. We hadden onze uitvaart al ongeveer gepland”. Waar het verlies wél heel hard aankwam was GroenLinks-PvdA. Het is de partij niet gelukt om als grootste oppositiepartij aan terrein te winnen, het verloor zelfs vijf zetels wat voor partijleider Timmermans reden was om per direct op te stappen. Volgens campagneleider Vissenberg heeft GL-PvdA “tot het laatste moment meegedaan om de grootste te worden, maar heeft de strategische stem op D66 ons op het laatste moment punten gekost”.
Sleutelmomenten tijdens de campagne
Als belangrijkste gamechangers tijdens de campagne kwamen een aantal zaken duidelijk naar voren. Allereerst het eerste RTL debat, waar D66-leider Jetten mocht aanschuiven vanwege het afzeggen van Wilders. Volgens van Asten heeft Jetten hier een sterk debat afgeleverd wat hen deed stijgen in de peilingen, iets wat door GL-PvdA werd beaamd. Ook constateerden alle partijen dat de doorrekeningen van de partijprogramma’s dit keer een belangrijke rol speelden. Deze kregen veel aandacht tijdens debatten en partijen spraken elkaar hier op aan. Volgens D66 zorgt dit voor een inhoudelijkere campagne, JA21 bracht hier tegen in dat teveel focus op doorrekeningen een slechte zaak is omdat “radicale veranderingen slecht in de mal van het CPB passen en kiezers niet zitten te wachten op geneuzel over de cijfers achter de komma”. Tot slot was de afwezigheid van Wilders tijdens een groot deel van de campagne een belangrijke factor, omdat dit meer ruimte liet voor anderen én Wilders op de schaarse momenten dat hij wel meedeed aan debatten collectief onder vuur kwam te liggen. Bovendien werd hij dit keer – in tegenstelling tot twee jaar terug – vooraf door veel partijen vooraf werd uitgesloten, waardoor hij zijn belofte minder goed kon verkopen.
Gevraagd naar de aanstaande formatie hielden alle partijen hun kaarten tegen de borst. Alleen JA21 liet doorschemeren “klaar te zijn hun verantwoordelijkheid te pakken”. De andere partijen hielden zich bij korte statements en maakten zich nu eerst klaar om het eerste fractieoverleg na de verkiezingen in te gaan. Op de afsluitende vraag of een formatie vóór de kerst mogelijk is antwoordde D66-campagneleider van Asten grappend: “het kan wel!”.
Debat gemist? Terugkijken kan hier.
